Changē kam, janam-maran atē Rāb dī razā
Changē karmān dā sidhānt punar-janam atē janam-maran arathāt āvāga’uṇ (sansār-chakar) dē sidhānt nāal nēṛi’ōn juṛi’ā hō’i’ā hai. Manukhī jūnī vich “ā’uṇā atē jānṇā” (āvāga’uṇ) ik bahut hī maśahūr vāka hai, jis nū Gurū’ān du’ārā janam-maran dī dhāraṇā dē pasārē la’ī varati’ā gi’ā hai. Ih kahidā hai ki ik ātamā nū mukatī dī prāaptī dē la’ī sasārik yātarā vichōn laghaṇā zarūrī hai. Sikkh dharm dē vich karmān dē sidhānt anusār ajōkī jīvan manukh dē āapṇē pichalē jīvan dē kamān dī vāḍhī hai. Is la’ī, uh jō kujh bījadā hai usē dī vāḍhī kardā hai, “sarīr is yuga vich karm dā khētī hai; jō vī tusīn bījadē hō, tusīn usē dī vāḍhī karōgē” (Gurū Granth, pannā. 78).[i]
Gurū Granth agē dā’avā kardā hai ki manukhān nē is anamōl manukhī jānmē dī prāapt kītā hai, jihṛā is dhartī tē rahidē hō’i’ā mukatī nū prāapt karn dā sabhnā tōn uchā tarīkā hai. Par kō’ī vī changē karmān dī vāḍhī vich śāmal nahīn hundā, “kalayug dē is hanērē yuga vich, kō’ī vī changē karm, jān dhāramik viśavās vich ruchī nahīn rakhadā” (Gurū Granth, pannā. 161). [ii] Is vich agē kihā gi’ā hai, “savai-ichā anusār chalṇ vālā manmukh karm nū paidā kardā hai, atē uh Prabhū dī daragāh vich, āapṇē kamān dī sazā nū pā’undā hai” (Gurū Granth pannā. 3),[iii] Atē unhān dē māṛē karmān dī sazā dubārā janam-maran dē gēṛhē vich ā’uṇā hai, “anhē, savai-ichā anusār chalṇ vālā manmukh punar janam dē gēṛhē vich ā’undē atē jānndā rahidā hai” (Gurū Granth, pannā. 161).[iv]
Gurū jī nē karm dē sidhānt nū ajihē kahidē hō’i’ā savīkāri’ā ki ih nā tabadīl hōṇā vālā nahīn jivēn ki Bhāartī dhāramik paraparāvān vich vēkhi’ā jānndā hai. Sagōn unhān nē is dī pachāṇ kudarat dē subhā’ō dē vich kītā. Karm bhāvēn changā hōṇ jān māṛē, bhāvēn bītē hō’ē samē dē hōṇ jān varatamān dē, bhāvēn purāṇē hōṇ jān navēn, par ih sārē hukam (Iśūrī kanūn, Iśūrī ichi’ā jān Iśūrī anand (bhāṇā, razā); Iśūrī āgi’ā (amar, phuramān); Iśūrī śakatī jān Iśūrī rachanā (kudarat) atē nadari (Iśūrī kirapā) dē adhīn han. Is tar’hān, hālāṅki karm atē janam-maran dē gēṛhē dā sidhānt – Hindū dharm nāal vadhērē mildē juladē hai, par phir vī uh Hindū dharm tōn thōṛā jihā vakhrā hai. Natījē vajōn, karm dī khēḍ anand prāapt karn la’ī Sikkh dharm vich Iśūrī kanūn (hukam) dā hisā baṇ jānndī hai.
Janam-maran dē gēṛhē vich ā’uṇā jān dūjē śabadaān vich bhaiṛē karmān tōn bachaṇ la’ī, Gurū Nānak dēv jī nē sujhā’ō ditā hai ki manukh nū hukam dā gi’āan prāapt karnā chāhīdā hai atē is tar’hān Pramātamā dī razā vich rahiṇā chāhīdā hai. Sarāb śakatīmān prabhū dī razā bārē Gurū Nānak dēv jī pharmā’undē han ki, “kō’ī kivēn śudh hō sakadā hai; bharm dā paṛadā kivēn tōṛi’ā jān sakadā hai? Hē Nānak, us dē hukam vich chala; ihō tērī kismat vich likhi’ā hō’i’ā hai” (Gurū Granth, pannā. 1). [v] Is dē vich hōr jōṛan la’ī, Srī Gurū Granth Sāhib agē kahidā hai ki: “Hukam nū samajhṇ nāal hī sachē prabhū dī prāaptī hundā hai” (Gurū Granth, pannā. 1169). [vi] Is anusār,
“Iśūrī ichi’ā” jān “hukam” dē anusār jī’uṇ batīt karn nāal sadīvī śāntī mildī hai. Is la’ī, sabhnā tōn mahatavapūraṇ gal ih hai ki ik Sikkh āapṇī ichi’ā nū Rāb dī ichi’ā arathāt razā jān hukam dē vich lai āvē, “usdē hukam dī āgi’ā nū pachāṇdē hō’i’ān, tū āapṇē prabhū atē su’āmī nāal mulākāt karēṅgā” .[vii]
Gurū Granth, panā. 92
Is kāran, karmān dē sidhānt dā sankhēp jōṛ ih mildā hai ki ik Sikkh dā akhīrlā ṭīchā sachkhaḍ dī prāaptī hai. Uh manmukh (savai-ichi’ā anusār chalṇ vālā vi’akatī) tōn gurmukh (ik vi’akatī jō Pramātamā dī ichā dē adhīn hai) vālē rāah utē chal rihā hai,
“hē Nānak, gurmukh Prabhū nū pachāṇdā hai; usdī da’i’ā hēṭh, uh Paramēśur āap unhān nū āapṇē nāal milā laindā hai”.[viii]
Gurū Granth, pannā. 444
Jadōn ik sādhak āapṇē āap nū Pramātamā dē hukam dē adhīn kar dindān hai atē usdī ichi’ā (razā) dē anusār jī’undā hai. Tān us vēlē ik sādhak nū Iśūrī mihr arathāt kirapā (nadari) prāapt hudī hai, jihṛī ha’umai (hankāar) dā nāś kardī hai, siṭē vajōn ik sādhak jīvan-mukatā baṇ jānndā hai, bhāav, uh jī’undē jī mukatī nū prāapt kar laindā hai,
“pichalē janam dē karmān du’ārā, is sarīr dē chōlē dī prāapt hudī hai. Us dī mihr sadakā, mukatī dā daravājān mil jānndā hai”
Gurū Granth, pannā. 2
[ix] Is tar’hān ih kahī’ē ki, us dē hukam dī rauśanī hēṭh chalṇ la’ī sadā ditā gi’ā hai atē us dī rauśanī hēṭh chalṇ la’ī ik sādhak nū Satgurū dē nāal milṇā zarūrī hai.
Prantū phir vī, utē likhi’ān hō’i’ān galān dī samajh ik sādhak nū gambhīr praśanā dī jānn̄ch karn la’ī prēranā dindī hai, jivēn ki ik vi’akatī jō kujh bījadā hai, us nū uh ki’un atē kis tar’hān vaḍhadā hai. Ki’un kō’ī ik vi’akatī changē karmān dī vāḍhī vich śāmal nahīn hundā. Us dā dharm utē viśavās us vich sadīvī śāntī li’ā’uṇ la’ī ki’un kāfī nahīn hai. Hukam kī hai (Iśūrī kanūn, Iśūrī ichi’ā jān Iśūrī anand) atē is dē adhīn kivēn hō’i’ā jān sakīdā hai? Kō’ī kivēn hukam nū pachāṇ sakadā hai. Kivēn ik vi’akatī manmukh tōn gurmukh baṇ sakadā hai. Uh rōśanī kithē hai, jis dē kāran di’ālū Pramātamā atē usdē hukam dē nāal juṛi’ā jān sakadā hai? Inhān praśanā dē utar labhaṇ la’ī, ik vāar phir sānū Granth Bā’ībal vala dhi’āan dēṇā pavēgā.
Granth Bā’ībal sapaśaṭ taur tē kahidī hai ki, ik vi’akatī jō kujh bījadā hai us nū hī vaḍhadā hai, is dā muk kāran ih hai, ki Bhāvēn manukh Rāb dī sarabōtam rachanā hai, asal vich uh sarāb śakatīmān Paramēśur dī sirajaṇā dā tāj hai, “ki’un jō tain us nū Paramēśur nālōn thōṛā jihā ghaṭa kītā hai, atē mahimā ar āadr dā mukaṭ us dē sir utē rakhi’ā hai!” (Zabūran di pōthī 8:5), Phir vī manukh usdī māṛī atē dukhdā’ī avasathā dē kāran, āapṇī marazī dē kāran atē āapṇī bagāvat dē kāran sabhnā tōn di’ālū atē kirapālū Paramēśur tōn aḍ hō gi’ā hai:
“Kō’ī dharmī nahīn, ik vī nahīn, kō’ī samajhṇ vālā nahīn, kō’ī Paramēśur dā tālib nahīn. Ōh sabh kurāhē pai ga’ē, ōh sārē dē sārē nikmē hō’ē hō’ē han, kō’ī bhalā karn vālā nahīn, ik vī nahīn”
Rōmī’ān 3:11-12
Natījē vajōn, usdē dhāram dē kam gadē līṛi’ān tōn ilāvā hōr kujh vī nahīn han,
“asīn sabhē bhariśaṭī vāṅgu hō ga’ē, atē sāḍē sabh dharm palīt kapaṛē varagē han. Asīn patē vāṅgu kumalā jānndē hān, atē sāḍī’ān badī’ān havā vāṅgu sānū chuka lai jānndī’ān han”
Yasāyāah 64:6
. Is la’ī, Iśūrī vivasathā vich pahilī gal ih hai ki is la’ī, manukh bhāvēn kisē vī tarīkē nū ki’un nā varatē, manukh Pramātamā dī kirapā arathāt mihr jān nadari nū prāapt karn dē yōg hī nahīn hai, ki’uṅki ākhar vich kirapā (nadari) Pramātamā dī dāt hai, ih ajihā kujh jis dī prāaptī dē la’ī sāḍē vichōn kō’ī vī yōg nahīn hai, ki’uṅki Granth Bā’ībal kahidā hai ki, “kirapā Paramēśur dī baḵẖaśīś hai” .
Afasī’ān 2:8
Is la’ī ih gal kō’ī mā’inē nahīn rakhadī, ki ik vi’akatī mōkh dī prāaptī la’ī kī dā’avā kardā hai, ik vi’akatī kī sikkhi’ā dindān hai, ik vi’akatī kis tarīkē dā prasatā’ō dindān, ik vi’akatī kis tarīkē dī pālaṇā kardā hai, jō vī ‘nāam’ ik sādhak āapṇī sōch dē adhārat hō kē japadā hai, jō vī phāramūlā, daraśan dī varatōn uh kardā hai, jān us dē kōl hai hō, ih sabh kujh us dē gadē atē mēlē jān palīt dil dē khūh tōn ā’undā hai. Satgurū Yisū Masīh is tē hōr vadhērē chānaṇā pā’undē han:
“Par jihṛī’ān galān mūhōn nikladī’ān han ōha dil vichōn ā’undī’ān han atē ēhō manukh nū bhriśaṭ kardī’ān han ki’uṅki – burē ḵẖi’āla, ḵẖūn, janākārī’ān, harāamkārī’ān, cōrī’ān, jhūṭhī’ān ugāhī’ān, kufar dil vichōn nikladē han, ēhō galān han jihṛī’ān manukh nū bhriśaṭ kardī’ān han” .
Matī 15:18-20
Is kāran hī ik sādhak Pramātamā dī mihr dī rahi jānndā hai, āapṇē mitar tōn sadā dūr rahidā hai, āapṇē pi’ārē tōn dūr rahidā hai, sarāb śakatīmān nāal āapṇē milāap tōn aḍ rahidā hai. Iśūrī vivasathā arathāt hukam dē vich dūjī mukh gal jihṛī ki Granth Bā’ībal vich vikhā’ī dindī hai, uh ih hai ki manukh āapṇē la’ī mukatī, anand jān sadīvī śāntī nū prāapt karn la’ī māṛē karmān dē kāran inē ji’ādā kamzōr han ki uh is dī prāaptī hī nahīn kar sakadē han, atē āapṇē bhriśaṭ subhā’a dē kāran kēval gandagī atē palītṇ nū hī paidā kardē han. Is la’ī, ik sādhak nū Pramātamā dī mihr (nadari, prasādi, kirapā, Iśurū karm, ādi) dī lōṛ hudī hai. Is kāran, ik sādhak nū nā siraf chānaṇ dē nāal mulākāt karnī hai, sagōn is chānaṇ dē vich chaladē hō’i’ā kirapā dī vī bhāal karnī hai.
Granth Bā’ībal jis kirapā dī gal kardā hai, uh āapṇē subhā’a vich sarāb vi’āpī dā’irē nū rakhadī hai atē is dē vich mukatī jān param anand la’ī sanpūran pūrantā’ī hai. Ik sādhak nū is nū is dī kamā’ī la’ī kujh nahīn karnā paindā. Ih mufat vich hī ditī jānndī hai. Granth Bā’ībal kahidā hai ki,
“ki’un jō tusīn kirapā tōn nihchā dē rāhīn bachā’ē ga’ē atē ih tuhāḍī valōn nahīn, ih Paramēśur dī baḵẖaśīś hai, ih karnī’ān tōn nahīn ajihā nā hōvē bha’ī kō’ī ghumaḍ karē, ki’un jō asīn uh dī rachanā hān, jihṛē Satgurū Masīh Yisū vich śubh karmān la’ī rachē ga’ē hān” .
Afasī’ān 2:8-9
Tarak pūran tarīkē nāal kahiṇā, ki’uṅki āapṇē gadē kamān jān bhaiṛē karmān dē kāran asīn ātamik taur tē marē hō’ē hān, is la’ī sāḍē kōl āapṇē āap nū bachā’uṇ dī kō’ī āas nahīn hai, sāḍē kōl kisē vī ḍhag nāal āapṇē āap nū ātamik sahij budh la’ī jagā’uṇ la’ī kō’ī āas nahīn hai, jis vich āapṇē sarīr nū sazā dēṇā jān is sansār tōn dūr arathāt vairāgī hō jānṇā vī śāmal hō sakadā hai. Granth Bā’ībal agē kahidā hai ki, Satgurū Yisū Masīh, “jagat dā chānaṇ hai. Jihṛā us dē pichē turadā hai, uh kadē vī anhērē vich nahīn chalēgā sagōn uh dē kōl jī’uṇ dā chānaṇ hōvēgā” (Yūhanā 8:12). Is la’ī, “jadōn asīn aparādhān dē kāran muradē hī sān tadōn sānū Satgurū Yisū Masīh dē nāal jivāli’ā. Ki’uṅki kirapā tōn hī tusīn bachā’ē ga’ē hō” (Afasī’ān 2:5).
Is la’ī, Huṇ asīn kī kahī’ē? Ih sapaśaṭ hai ki, jis pal ik manmukh (apaṇī marajī dā mālak) is kirapā nū savīkar kardā atē prāapt kardā hai; uh gurmukh baṇ jānndā hai. Uh hukam (Iśūrī kanūn, Iśūrī ichi’ā jān Iśūrī anand) dē nāal juṛ jānndā hai atē uh us dē adhīn hō jānndā hai. Granth Bā’ībal vich mukatī dē śabad vich hukam dī changī tar’hān paribhāśā kītī ga’ī hai,
“ki’un jō us tōn (Iśūrī kanūn, Iśūrī ichi’ā jān Iśūrī anand (bhāṇā, razā); atē usē dē vasīlē nāal (Iśūrī āgi’ā (amar, phuramān); atē usē dē la’ī (Iśūrī śakatī jān Iśūrī rachanā (kudarat); sārī’ān vasatān hō’ī’ān han. Uh dī vaḍi’ā’ī jugō juga hōvē. Āmīn” .
Rōmī’ān 11:36
Jivēn ki asīn utē vēkh chukē hān, kō’ī vī vi’akatī usdē āapṇē jatanā nāal param anand jān sadīvī śāntī prāapt nahīn kar sakadā hai. Kō’ī vī usdē hu’ūmai (main) nū ḵẖatam karn dē yōg nahīn hai. Kō’ī vī inā ji’ādā śakatīśālī nahīn hundā ki mā’i’ā dē paradē tōn chuṭakārā pā lavē, jad tak ki ik sādhak nū prāapt hō’ī kirapā us nū nahīn ditī jānndī hai. Par, kō’ī vī āapṇē āap dī yōgtā tōn is kirapā nū prāapt nahīn kar sakadā. Is la’ī, ih kēval Pramātamā dī mihr hī hai, jihṛī sānū bachā sakadī hai. Ih pūran taur tē Pramātamā dā karm hai, kēval uhī sāḍī madad āapṇī da’i’ā atē taras vich hō kē kar sakadā hai, ki’uṅki uh āap chānaṇ hai.
Pramātamā dī kirapā nū hī sānū us dē yōg baṇā’uṇā hai, ki’uṅki uhī āap kirapā dā sār atē sarūp hai. Ih Pramātamā dī kirapā hī hai ki sānū us dē hukam nāal juṛan la’ī ti’āar kītā jānndā hai, ki’uṅki kēval uh hī sānū is nū samajhṇ la’ī ti’āar kar sakadā hai. Is tar’hān, Pramātamā dī kirapā nē hī sāḍī madad karnī hai, ih usdī mihr hī hai, jō sānū is sansār rūpī gadē samudar tōn dūjē pāsē lai jānndī hai. Par, Pramātamā dē Iśūrī hukam arathāt vivasathā vich is nū sabhv baṇā’uṇ atē sānū Pramātamā dī kirapā dē yōg karn la’ī, āap Pramātamā nū hēṭhān ā’uṇā pi’ā. Granth Bā’ībal kahidā hai ki,
“āad vich śabad sī ar śabad Paramēśur dē sang sī atē śabad Paramēśur sī, ihō āad vich Paramēśur dē sang sī, sabhō kujh us tōn rachi’ā gi’ā atē rachanā vichōn ik vasatu bhī us tōn binā nahīn rachī ga’ī us vich jī’uṇ sī atē uh jī’uṇ inasān dā chānaṇ sī, uh chānaṇ anhērē vich chamakadā hai, par anhērē nē uh nū nā bujhā’i’ā. . . atē śabad dēh dhārī hō’i’ā atē kirapā atē sachi’ā’ī nāal bharpūr hō kē sāḍē vich vāas kītā. . . atē us dī bharpūrī vichōn asān sabhnā nē pā’i’ā, kirapā utē kirapā. . . ki’un jō kirapā atē sachi’ā’ī Satgurū Yisū Masīh tōn pahuchī”
Yūhanā 1:1-16
Is nū sankhēp vich kujh is tar’hān dasi’ā jān sakadā hai, mukatī prāaptī la’ī jis Iśūrī hukam arathāt vivasathā jān kanūn nū Granth Bā’ībal vich dasi’ā gi’ā hai, us anusār ik sādhak āapṇē māṛē karmān karkē Pramātamā dī mihr nū prāapt nahīn kar sakadā hai. Mūl rūp vich ik vi’akatī dā subhā’a us nū Iśūrī kirapā dī kamā’ī karn dē yōg nahīn baṇā’undā bhāvēn uh kisē vī tar’hān dī kōśiś hī ki’un nā karē. Hālāṅki, kirapā ajē vī kisē dē māṛē jān changē karmān nū dhi’āan vich nā rakhadē hō’i’ā mufat vich mildī hai, tān jō ik sādhak dā Pramātamā dē nāal mēl-milāap hō jānvē atē uh us nāal ik-mik hō jānvē. Dūjē pāsē ih kirapā Satgurū Yisū Masīh du’ārā bharpūrī vich upalabadha hai, jō ki āap chānaṇ hai, āap sachi’ā’ī hai atē āap hī kirapā dī mūrat jān sār hai. Is la’ī, ik sādhak nū us dē kōl ā’uṇā chāhīdā hai atē us tōn is nū kirapā nū prāapt karnā chāhīdā hai. Jē kō’ī Sikkh is prasatā’ō nū savīkār karn tōn inakār kardā hai, tān us dē la’ī Gurū Granth dē ih śabad ḍhukavēn hī han, “jihṛā manukh Prabhū dē hukam nū nahīn jāndā, uh bhi’ānak pīṛā dē nāal chīkadā hai” (Gurū Granth, panā. 85).[x]
[i] ਕਰਮ ਧਰਤੀ ਸਰੀਰੁ ਜੁਗ ਅੰਤਰਿ ਜੋ ਬੋਵੈ ਸੋ ਖਾਤਿ ॥
karam Dhartee sareer jug antar jo bovai so khaat.
[ii] ਇਸੁ ਕਲਿਜੁਗ ਮਹਿ ਕਰਮ ਧਰਮੁ ਨ ਕੋਈ ॥ ਕਲੀ ਕਾ ਜਨਮੁ ਚੰਡਾਲ ਕੈ ਘਰਿ ਹੋਈ ॥
is kalijug meh karam Dharam na ko-ee. kalee kaa janam chandaal kai ghar ho-ee.
[iii] ਮਨਮੁਖ ਕਰਮ ਕਮਾਵਣੇ ਦਰਗਹ ਮਿਲੈ ਸਜਾਇ ॥੧॥
manmukh anDhaa aavai jaa-ay. ||3||
[iv] ਮਨਮੁਖਿ ਅੰਧਾ ਆਵੈ ਜਾਇ ॥੩॥
[v] ਹੁਕਮਿ ਰਜਾਈ ਚਲਣਾ ਨਾਨਕ ਲਿਖਿਆ ਨਾਲਿ ॥੧॥
hukam rajaa-ee chalnaa naanak likhi-aa naal. ||1||
[vi] ਹੁਕਮੈ ਬੂਝੈ ਤਾਂ ਸਾਚਾ ਪਾਏ ॥੪॥
hukmai boojhai taaN saachaa paa-ay.
[vii] ਨਾਲਿ ਖਸਮੈ ਰਤੀਆ ਮਾਣਹਿ ਸੁਖਿ ਰਲੀਆਹ ॥
naal khasmai ratee-aa maaneh sukh ralee-aah.
[viii] ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਾਮੁ ਪਛਾਤਾ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਆਪਿ ਮਿਲਾਵੈ ॥੭॥
naanak gurmukh raam pachhaataa kar kirpaa aap milaavai. ||7||
[ix] ਕਰਮੀ ਆਵੈ ਕਪੜਾ ਨਦਰੀ ਮੋਖੁ ਦੁਆਰੁ ॥ ਨਾਨਕ ਏਵੈ ਜਾਣੀਐ ਸਭੁ ਆਪੇ ਸਚਿਆਰੁ ॥੪॥
karmee aavai kaprhaa nadree mokh du-aar. naanak ayvai jaanee-ai sabh aapay sachiaar. ||4||
[x] ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਣੈ ਬਹੁਤਾ ਰੋਵੈ ॥ ਅੰਦਰਿ ਧੋਖਾ ਨੀਦ ਨ ਸੋਵੈ ॥
hukam na jaanai bahutaa rovai. andar Dhokhaa need na sovai.