“Hē, mērē vapārī mitar, rāat dē tījī pahir (javānī dī sudaratā) vich, tērā man sudaratā atē dhan-daulat tē ṭiki’ā hō’i’ā hai. Tainū us Prabhū dā nāam dī yāad nahīn hai, jis du’ārā ik manukh āapṇī ġulāmi tōn ajāad hō jānndā hai. Tun āapṇē Prabhū dē nāam nū yāad nahīn kardā atē āapṇā sir gavā lavēṅgā; mā’i’ā du’ārā varagalā’i’ā hō’i’ā – tērā man sudaratā atē dhan-daulat tē ṭiki’ā hō’i’ā hai” .[i]
Gurū Granth, panā 75
Utē dasi’ā gi’ā śalōk is nū sapaśaṭ kardā hai ki mā’i’ā dā sidhānt mūl rūp vich Hindū dharm dē Adavaitavādī (Vēdānt) sāhit tōn li’ā gi’ā hai, jithē is nū vaḍā bhulēkhā jān bharm jān jāadū dē brahimaḍī sidhānt jān ik paradā jān ajihā paradā jihṛā asalī’at arathāt hakīkat nū lukā laindā hai, dē rūp vajōn vēkhi’ā jānndā hai. Isdā sidhā arath ih hai ki sansār kēval unhān hī asal hai, jinā ki ik śīśē vich vikhā’ī dindān hai. Ih ik vi’akatī atē hakīkat dē vichkār khaṛē hō’i’ā mani’ā jānndā hai, jis dē kāran manukh dē man vich bhul atē bharm paidā hundā hai, atē ik vi’akatī dē la’ī gi’āan dī tarakī pā’uṇ atē anand dī avasathā vich pahuchaṇ la’ī aukaṛān paidā hudī’ān han.[ii] Hālāṅki, Hindū dharm dē vakho-vakhī panthā du’ārā is sidhānt dī’ān vakhō-vakhrī’ān paribhāśāvān ditī’ān ga’ī’ān han, unhān vichōn ik ajihā panth, bhagatī lahir hai, jō ih viśavās kardā hai ki,
“ih kēval mā’i’ā hī hai, jō sānū ih samajhṇ vich kamjōr kar dindī hai ki sārē brahimaḍ vich ik Pramātamā (īśavar) samā’i’ā hō’i’ā hai atē brahimaḍ dī har śai usē dā pragaṭāvā hai. Is la’ī is hakīkat nū samajhṇ la’ī ik sādhak nū mā’i’ā tōn par’hē jānṇā pa’ēgā.” [iii]
Hālāṅki, Sikkh sōch vich mā’i’ā nū bhulēkhē (dhōkhā) dē taur tē baṛhē sōhaṇē tarīkē vich anuvāad kītā jānndā hai nā ki bharm (vichār dī jhūṭhī mānatā) dē taur tē, “hē mērī mān, mā’i’ā bahut ji’ādā gumarāah karn vālī atē dhōkhēbāz hai” (Gurū Granth, panā. 717). [iv] Sansār asal vich hai, par ih sathā’ī nahīn hai. “Hē mān! Bhulēkhā hai, Pramātamā dē bhajan tōn bagair, kakh dī ag, badalān dā parachāvān, mīnh dā pāṇī hai” (Gurū Granth, panā 717). [v] Mā’i’ā unhān guṇ nū lai laiṇ dā prasatā’ō dindī hai, jihṛē savīkār karn la’ī changē atē manbhā’undē dōvēn hudē han, par jihṛē dhōkhādhaṛī, bharm vālē han, ki’uṅki, “vēkhō, sansār kamōjar hō rihā hai; ih pūrī tar’hān nāś hō jānvēgā” (Gurū Granth, panā. 932). [vi]
Is la’ī, uh jihṛā is tar’hān sansār nū chāhundā hai atē isdē pīchāanh caladā hai, uh mā’i’ā dā śikāra hai, “tū is jīvan nū mā’i’ā dē pi’ār vich pai kē vi’arath gavā’īn jān rihā hain” (SGGS, pannā. 12). [vii] Is kāran is dē pīchāanh chalṇ nāal ih sansār-chakar vich paiṇ vālī sazā val lai jānndā hai, “ithē mā’i’ā tōn ā’uṇ vālē dukh tōn vēdhērē hōr kō’ī dukh nahīn hai; ih lōkān nū pūrē sansār vich vich bhaṭakaṇ rahiṇ la’ī mazabūran di pōthia kardā hai, jad tak ki uh thak nā jāan” (Gurū Granth, pannā. 39) [viii] atē, “dubidhā dē nāal banhi’ā hō’i’ā, uh punar-janam vich ā’undē atē jān’undē rahidē han” (Gurū Granth, pannā. 999). [ix]
Mā’i’ā asal vich jhūṭhī hai atē sachi’ā’ī dē virudh khaṛhī hai. Is tar’hān, sansār vich kamkār kardē hō’ē śāmal hōṇ dā bhāav mā’i’ā nāal lagā’ō hōṇā atē is dā siṭā kēval Pramātamā tōn vichōṛā hī hō sakadā hai. Mā’i’ā agaan arathāt sāah kālī hai (hanhērā atē jhūṭh) jadōn ki Pramātamā nirajan arathāt sāah śudh hai (uh jihṛā adhankāar atē jhūṭh tōn parē hai), “Pramātamā, manā nū jāanan vālā, manā dī khōj karn vālā, sabh kujh jāanan vālā hai, uh aṇaḍiṭha atē pūrī tar’hān śudh hai” (Gurū Granth, pannā. 300). [x] Is tar’hān, Sikkh dharm vich samasi’ā dā nipaṭārā mā’i’ā nāal vadhērē kītā gi’ā hai, nā ki agi’āantā jān bharm dē nāal. Uh jihṛē mā’i’ā dē prabhāav nū savīkār kardē han uh āapṇē āap nū dubidhā arathāt bhulēkhē vich ulajhā laindē han atē Pramātamā dē nāal mēl milāap hōṇ dē virudh khaṛē hudē han. Gurū Granth kahidā hai ki, mā’i’ā dā chēlā jhūṭhā hai, uh sachi’ā’ī nū nafarat kardā hai, “jhūṭhē mōh vich phasē hō’ē vi’akatī nū sadā sathā’ī rahiṇ vālē Prabhū dā nāam pasand nahīn ā’undā” (Gurū Granth, pannā. 109). [xi]
Is tōn ilāvā, Sikkh dharm ih upadēś dindān hai ki mā’i’ā nū vī Pramātamā du’ārā hī baṇā’i’ā gi’ā sī. Mā’i’ā muḍhalē sarōt tōn ā’ī hai, jihṛā ki Pramātamā hai, par ih ik sēvak dē rūp vich ā’ī hai. Is la’ī, is sēvak jō mā’i’ā hai, dē tin guṇ han, jihṛē manukh tē prabhāav pā’undē han,
“rajō guṇ, ūrajān atē kiri’ā dā guṇ; tamō guṇ, hanērā atē jaṛhatā dā guṇ; satō guṇ, śudhtā atē rōśanī dā guṇ, inhān sāri’ān nū mā’i’ā, tuhāḍē bharm dī rachanā kihā jānndā hai. Uh manukh jihṛā chauthī avasathā dā pachāṇ kardā hai, uhī uchī param arathāt ātamak avasathā nū prāapt kardā hai” .[xii]
Gurū Granth, pannā. 1123
Mā’i’ā tōn chuṭakārā pā’uṇ dā hal Satgurū vich ditā gi’ā hai. Ik sādhakh nū Satgurū dē nāal mulākāt karnī hōvēgī, “Gurū tōn bagair mukatī prāapt nahīn hudī, atē mā’i’ā dī duchitī sōch dūr nahīn hudī hai” (Gurū Granth, pannā. 67), [xiii] atē jāap karn la’ī us tōn’nāam’ dī prāaptī karnī paindī hai, ki’uṅki ih kēval Satgurū hī hai, jihṛā ik sādhak dī dubidhā nū dūr kardā hai atē us nū sachi’ā’ī dā ahisāas karā’undā hai,
“jhūṭhī mā’i’ā nē sārē sansār nū banhi’ā hō’i’ā hai, prantū main Prabhū dē nāam dā jāap karn tōn śāntī prāapt kītī hai”. [xiv]
Gurū Granth, pannā. 482
Is tar’hān, ik sādhak is samajh dī prāaptī tak pahunch jānndā hai ki mā’i’ā ik bhulēkhā hai jān dūjē śabadaān vich ih ik dhōkhā hai. Isdē tin guṇā karkē is nē sriśaṭī nū is had tak prabhāavt kītā hai ki uh jihṛē sansār dē nāal mōh dī ichi’ā ichi’ā rakhaṇā chāhundē han atē isdē rāhān tē chalṇā chāhundē han, uh mā’i’ā dē śikār hudē han. Mā’i’ā asal vich jhūṭh hai atē sachi’ā’ī dē virudh khaṛhī hai. Ik sādhak nū mōkh arathāt mukatī prāaptī la’ī mā’i’ā dī samasi’ā nāal najiṭhaṇā paindā hai. Satgurū nāal mulākāt hōṇ dē nāal ih samasi’ā asānī nāal hal kītī jān sakadī hai, ki’uṅki usdē kōl jhūṭh nū dūr karn dī samarathā hai.
Prantū phir vī, ih ik sādhak nū kujh praśanā nū puchaṇ la’ī majabūr kar dindān hai. Satguru kithē hai, jihṛā mā’i’ā dē prabhā’ō nū dūr kar sakadā hai. Chuṭakārā kauṇ dē sakadā hai? Jihṛā ik sādhak nū mā’i’ā dē prabhāav atē us dē prabhā’ō tōn chuṭakārā pā’uṇ vich sahā’itā kar sakadā hai. Iśur dā ik khōjī jān sādhak kithē khōj karē ki us nū ajihā Iśurī’ Nāam’ mil jānvē ki jis nū pukāraṇ nāal jān jis dā jāap karn nāal us nū param anand nū prāapt karn vich madad mil jānvē? Sachi’ā’ī kī hai? Uh kithē hai? Sānū inhān sārē praśanā dā utar Satgurū Yisū Masīh vich mildā hai.
“Sachi’ā’ī kī hai?” (Yūhanā 18:38). Ih bahut hī purāṇā praśan hai, jis nū bathēri’ān du’ārā puchi’ā jānndā sī atē ik rājapāl du’ārā vī us samē Satgurū Yisū Masīh nū puchi’ā gi’ā sī. Sūbē dā rājapāl sachi’ā’ī nū jānnaṇā chāhundā sī. Us nū Satgurū Yisū Masīh dā ih utar mili’ā, “main isē la’ī sansār vich ā’i’ā hān bha’ī sachi’ā’ī utē sākhī di’ān. Harēk jō sachi’ā’ī dā hai mērā bachan suṇadā hai” (Yūhanā 18:38). Ih sachi’ā’ī kithē hai? Is dā utar Satgurū Yisū Masīh nē ik vārī phir ih ditā hai, “rāah atē sachi’ā’ī atē jī’uṇ main hān. Kō’ī mērē vasīlē binā Pitā dē kōl nahīn ā’undā” (Yūhanā 14:6).
Is tōn ilāvā Satgurū Yisū Masīh mukatī dē la’ī ditā gi’ā ik ‘nāam’ hai. “Ar kisē dū’ē tōn mukatī nahīn ki’un jō akāś dē hēṭhān manukhān vich kō’ī dūjān Nāam nahīn ditā gi’ā jis tōn asīn bachā’ē jānṇā hai” (Rasūlān dē kartab 4:12). Uhī sansār dā chānaṇ hai, jō hanērē nū dūr kardā hai, “jagat dā chānaṇ main hān. Jihṛā mērē pichē turadā hai anhērē vich kadē nā chalēgā sagōn uh dē kōl jī’uṇ dā chānaṇ hōvēgā” (Yūhanā 8:12). Is tarān mā’i’ā dī asal samasi’ā hal hō jānndī hai. Ulajhā dēṇ vālī samasi’ā arathāt dubidhā dā hal Satgurū Yisū Masīh nē kar ditā hai.
Jivēn ki asīn utē vēkhi’ā, mā’i’ā nū Pramātamā du’ārā baṇā’i’ā hai, par ih lōkān dē man vich hanērā lai ā’ī, isē la’ī manukh āapṇē āap tōn āapṇē sirajaṇahāra nāal nahīn mil sakadā, uh nā tān asalī’at nū samajh sakadā hai atē nā hī sachē nāam (Satnāam) dē chānaṇ nū vēkh sakadē han. Granth Bā’ībal vich mā’i’ā dē nāal mildā-juladā ajihā kujh mildā hai, jis dē vikhē injh kihā jānndā hai,
“is juga dē īśura nē bēparatīti’ān dī’ān budhān anhī’ān kar ditī’ān atē Masīh jō Paramēśur dā sarūp hai, uh dē tēj dī ḵẖuś ḵẖabarī dā chānaṇ unhān utē parakāś hōvē” .
2 Kurithī’ān dī pōthī 4:4
Is tar’hān, is sansār vich Satgurū Yisū Masīh dē ā’uṇ nāal, agi’āantā dī kandh, hanhērē dī kandh, ulajhaṇ paidā karn vālī kandh, bharm-bhulēkhē dī kandh jihṛī ik bhagat atē usdē pi’ārē Prabhū dē vichkār khaṛhī hō’ī sī atē us nū āapṇē Sirajaṇahār tōn aḍ karn la’ī kanḍh ditī ga’ī sī, nū ḍhāh ditā gi’ā hai. Isē la’ī Granth Bā’ībal kahidā hai ki, Satgurū Yisū Masīh,
“sāḍā milāap hai, jis nē dōhān nū ik kītā atē āapṇē sarīr vich vair virōdh vālī judā’ī dī kandh nū ḍhāh ditā” .
Afasī’ān 2:14
Is tar’hān, Pramātamā nāal milāap us dē du’ārā li’ā’i’ā gi’ā hai, “uh nē sānū us dē nāal jān’undā kītā ar sānū Masīh Yisū vich suragī thāvān (sachkhaḍ) utē us dē nāal bahāli’ā” (Afasī’ān 2:6). Ik vāar phir kahiṇā, sāḍī akhān tē paradā paiṇa kāran asīn is ‘Nāam’ tōn bahut dūr sī, par huṇ asīn us dē nēṛē ā ga’ē hān, “par huṇ Satgurū Yisū Masīh vich tusīn jō agē dūr sā’ō nēṛē kītē ga’ē hō” (Afasī’ān 2:13). Granth Bā’ībal agē kahidā hai ki, Satgurū Yisū Masīh, “nē āṇ kē tuhānū jihṛē dūr sā’ō milāap dī khuś khabarī suṇā’ī” (Afasī’ān 2:17). Is la’ī, Granth Bā’ībal sapaśaṭ taur tē kahidā hai ki, “Harēk jihṛā Prabhu dā nāam lavēgā uh bachā’i’ā jāvēgā” (Rōmī’ān 10:13).
Natījē vajōn, jis pal ik sādhak Satgurū Yisū Masīh dē nāal mulākāt kardā hai, usdā bhulēkhā, usdā bharm dūr hō jānndā hai. Usē vēlē usnū mukatī mil jānndī hai. Uh Pramātamā dī avāaz (anahad nāad) nū pachāṇdā hai. Uh āapṇī asalī sathitī tōn uchā hō jānndā hai atē uh savaragī asathāan (sachkhaḍ) vich rahiṇ lag paindā hai. Is tarān, uh mā’i’ā dē sārē prabhāav tōn chuṭakārē nū prāapt kar laindā hai atē mōkh arathāt mukatī prāapt kardā hō’i’ā jīvan-mukatā baṇ jānndā hai, ki’uṅki huṇ uh āapṇē mālak nū pachāṇdā hai. Vāhegurū (sarab śakatīmān, sirajaṇahār jān sabhnā dā Iśur) āapṇī kirapā nāal mā’i’ā dē zahar nū hēṭhān lāh dēṇ vālā Nāam-Dārū dē dindān hai, jihṛā ‘Nāam’ Satgurū Yisū Masīh dā hai. Satgurū Yisū Masīh dā nāam hī bharm-bhulēkhē dē jāndū nū tōṛ dindān hai. Mā’i’ā nū kābū vich li’ā’i’ā jānndā hai atē is tōn bā’ad Huṇ ih hōr agānh la’ī ik sādhak nū parēśān nahīn kardā. Isē la’ī Gurū Granth dē śabad ithē sahī sābat hudē han: “Prantū Gurū tōn bagair tainū kō’ī nahīn labh sakadā. Sārē mā’i’ā du’ārā bharmā’ē jānndē han atē us vich phasē han” (Gurū Granth, pannā. 71).[xv]
[i] ਤੀਜੈ ਪਹਰੈ ਰੈਣਿ ਕੈ ਵਣਜਾਰਿਆ ਮਿਤ੍ਰਾ ਧਨ ਜੋਬਨ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਤਹੀ ਵਣਜਾਰਿਆ ਮਿਤ੍ਰਾ ਬਧਾ ਛੁਟਹਿ ਜਿਤੁ ॥
ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਤੈ ਪ੍ਰਾਣੀ ਬਿਕਲੁ ਭਇਆ ਸੰਗਿ ਮਾਇਆ ॥ ਧਨ ਸਿਉ ਰਤਾ ਜੋਬਨਿ ਮਤਾ ਅਹਿਲਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ॥
teejai pahrai rain kai vanjaari-aa mitraa Dhan joban si-o chit.
har kaa naam na chaythee vanjaari-aa mitraa baDhaa chhuteh jit.
har kaa naam na chaytai paraanee bikal bha-i-aa sang maa-i-aa.
Dhan si-o rataa joban mataa ahilaa janam gavaa-i-aa.
[ii] ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ – ਹਿੰਦੂ ਸਾਹਿਤ, ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਚਰਿਤ੍ਰ ਮਾਨਸ (ਰਾਮਾਇਣ) ਦੇ ਅਰਣਿਆ ਕਾਂਡ 1.1, 2.3 ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਕਾਂਡ 77.3.
For more information – Aranya kand 1.1, 2.3 and Uttar kand 77.3 of Shri Ram Charitra Manas (RaMayana), the Hindu literature.
[iii] ਐਚ. ਐਸ. ਸਿੰਘ, “ਇੰਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਔਫ ਸਿੱਖਇੰਜ਼ਮ,” (ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਹੇਮਕੁੰਡ ਪਬ. ਲਿਮ.,), ਪੰਨਾ. 143.
H S Singha, “Encloypadied of Sikhism,” (New Delhi:Hemkund Pub. Ltd.), p.143,
[iv] ਮਾਈ ਮਾਇਆ ਛਲੁ ॥
maa-ee maa-i-aa chhal.
[v] ਤ੍ਰਿਣ ਕੀ ਅਗਨਿ ਮੇਘ ਕੀ ਛਾਇਆ ਗੋਬਿਦ ਭਜਨ ਬਿਨੁ ਹੜ ਕਾ ਜਲੁ ॥ ਰਹਾਉ ॥
tarin kee agan maygh kee chhaa-i-aa gobid bhajan bin harh kaa jal. rahaa-o.
[vi] ਛੇਆ ਨਿਤ ਦੇਖਹੁ ਜਗਿ ਹੰਢਿ ॥
chhay-aa nit daykhhu jag handh.
[vii] ਜਨਮੁ ਬ੍ਰਿਥਾ ਜਾਤ ਰੰਗਿ ਮਾਇਆ ਕੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
janam baritha jaat rang maa-i-aa kai. ||1|| rahaa-o.
[viii] ਮਾਇਆ ਜੇਵਡੁ ਦੁਖੁ ਨਹੀ ਸਭਿ ਭਵਿ ਥਕੇ ਸੰਸਾਰੁ ॥
maa-i-aa jayvad dukh nahee sabh bhav thakay sansaar.
[ix] ਦੁਬਿਧਾ ਬਾਧਾ ਆਵੈ ਜਾਵੈ ॥
dubiDhaa baaDhaa aavai jaavai
[x] ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਪ੍ਰਭੁ ਸੁਜਾਨੁ ਅਲਖ ਨਿਰੰਜਨ ਸੋਇ ॥
antarjaamee parabh sujaan alakh niranjan so-ay.
[xi] ਸਾਕਤ ਕੂੜੇ ਸਚੁ ਨ ਭਾਵੈ ॥
saakat koorhay sach na bhaavai.
[xii] ਰਜ ਗੁਣ ਤਮ ਗੁਣ ਸਤ ਗੁਣ ਕਹੀਐ ਇਹ ਤੇਰੀ ਸਭ ਮਾਇਆ ॥ ਚਉਥੇ ਪਦ ਕਉ ਜੋ ਨਰੁ ਚੀਨ੍ਹ੍ਹੈ ਤਿਨ੍ਹ੍ਹ ਹੀ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ ॥੨॥
raj gun tam gun sat gun kahee-ai ih tayree sabh maa-i-aa.
cha-uthay pad ka-o jo nar cheenHai tinH hee param pad paa-i-aa. ||2||
[xiii] “ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਮੁਕਤਿ ਨ ਪਾਈਐ ਨਾ ਦੁਬਿਧਾ ਮਾਇਆ ਜਾਇ ॥੫॥
bin gur mukat na paa-ee-ai naa dubiDhaa maa-i-aa jaa-ay. ||5||
bin gur mukat na paa-ee-ai naa dubiDhaa maa-i-aa jaa-ay. ||5||
[xiv] “ਝੂਠੀ ਮਾਇਆ ਸਭੁ ਜਗੁ ਬਾਧਿਆ ਮੈ ਰਾਮ ਰਮਤ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥੩॥੩॥੨੫॥
jhoothee maa-i-aa sabh jag baaDhi-aa mai raam ramat sukh paa-i-aa. ||3||3||25||
[xv] ਸਤਿਗੁਰ ਬਾਝੁ ਨ ਪਾਇਓ ਸਭ ਮੋਹੀ ਮਾਇਆ ਜਾਲਿ ਜੀਉ ॥੩॥
satgur baajh na paa-i-o sabh mohee maa-i-aa jaal jee-o. ||3||